ابزیان

 اشاره:

اگرچه صید آبزیان بی­قصد و غرض صورت نمی­گیرد، امّا مصرف آن­ها به حساب نیازهای انسانی متفاوت است. بهره­برداری غذایی و نیز استفاده­های زینتی ـ زینت­های آرایشی و نگه­داری آن­ها در آکواریوم ـ ، تفریحی، ورزشی، اقتصادی، صنعتی، آزمایشگاهی و دارویی از مصارف عقلایی آبزیان شمرده می­شود که بسیار قابل توجه بوده و باید در جای خود بررسی گردد. در این نوشتار گذری کوتاه بر این مباحث داریم:

استفاده زینتی

با این­که انسان­ها دارای سلیقه­های گوناگون می­باشند، امّا در به­کارگیری اشیای مختلف زینتی سازگارند. آبزیان یکی از منابع مهمّ دست­یابی به تزیینات به شمار می­آیند که گاه با انجام تغییرات ساده یا پیچیده، طراوت بخش فضای زندگی هستند. دو کفه­ای­ها و حلزون­های دریایی به خوبی دارای این اثرند. برخی حلزون­ها به عنوان دکمه­های زینتی برای لباس استفاده می­شوند و گونه­هایی از صدف­ها و مرواریدها در جواهرسازی کاربرد دارند.

فقه اسلام نه تنها این امور را نهی نمی­کند، بلکه نسبت به مصرف صحیح و اصولی آن تشویق می­نماید؛ چرا که کشش و گرایش انسان به زیبایی ودیعه­ی الهی و جزو ارزش­ها به شمار می­آید.

همچنان که صاحب تفسیر گران­سنگ المیزان در ذیل آیه­ی شریفه­ی: (.... وَتَسْتَخْرِجوُا مِنْهُ حِلْیَةً تَلْبَسُونَهَا...)([1]) می­فرماید: مقصود از استخراج زینت برای پوشیدن لؤلؤ و مرجانی است که از دریا گرفته می­شود و زنان خود را با آن می­آرایند.([2])

استفاده تفریحی

نگه­داری آبزیان در آکواریوم و کلکسیون­ها از جمله استفاده­های تفریحی مجاز است. صید ورزشی نیز از اقسام استفاده تفریحی می­باشد.

آبزیان یکی از منابع عمده­ی اقتصاد بعضی کشورها به حساب می­آیند. درآمد ارزی حاصل از صید، فروش و صادرات این نعمت­های الهی می­تواند به عنوان یکی از شاخص­های رشد ارز و نیز اشتغال زایی شمرده شود.

قواعد عمومی قراردادها مانند وجود شرایط کافی برای طرفین قرارداد؛ همچون قصد، اختیار، بلوغ و نیز قواعد عمومی کالای مورد معامله از جمله؛ معلوم بودن کالا و قابلیت تسلیم آن و ... که در فقه معاملات آمده است باید رعایت شود. ازاین­رو می­توان گفت: بهره­مندی عقلایی و شرعی­خواه در زمینه خرید و فروش و تجارت یا دیگر کاربردهای اقتصادی بلامانع است.

استفاده صنعتی

استفاده از آبزیان در امور صنعتی و آزمایشگاهی تا آن­جا که مغایر قواعد عمومی فقه آبزیان نباشد، بدون اشکال است. می­توان از روغن ماهی­ و بعضی سموم آبزیان برای درمان بیماری­ها استفاده نمود. استفاده­ی درمانی از فرآورده­های ماهی بدون فلس با اجازه­ی مجتهد جامع الشرایط و به تشخیص پزشک متعهد در شرایط اضطراری نیز یکی از موضوعات روز است که در نوشتارهای بعدی به این گونه مصارف می­پردازیم. این مقاله نگاهی به بررسی استفاده تغذیه­ای به عنوان مشهورترین مصرف دارد.

استفاده تغذیه­ای

توجه عموم انسان­ها در طول تاریخ به آبزیان نگاه تغذیه­ای بوده است. امروز نیز این موضوع بخش عمده­ای از مطالعات و پژوهش­های علمی را به خود اختصاص داده است.

تغذیه از ماهی

ماهی مشهورترین نوع از اقسام آبزیان به شمار می­آید. کشور ما با داشتن آب­های شمال و جنوب امکان دسترسی به این نعمت الهی را بسیار آسان کرده است. با این وجود نوع ماهی­ها به حسب دریا متفاوت­اند:

1. ماهی­های دریای خزر (حوزه­ی جنوبی دریای خزر؛ بخش آب­های ایران).

2. ماهی­های خلیج فارس و دریای عمان.

براساس برخی پژوهش­ها تا کنون حدود 100 گونه ماهی در جنوب دریای خزر یافت شده است.([3]) از انواع ماهی­های خلیج فارس و دریای عمان نیز تا کنون 380 گونه شناسایی گردیده است.([4])

تغذیه از غیر ماهی­

خوردن آبزیان غیر از ماهی و میگو در فقه ما حرام است و بر این مطلب ادعای اجماع شده است. در برخی از روایات نیز این حکم آمده است. از آن­جمله در روایت موثق عمار از امام صادق(علیه السلام) نسبت به حیوان دریایی به نام ربیثا پرسش شد. امام7 فرمود: ای عمار ما آن را از ماهی­ها نمی­دانیم.([5]) تعلیل به این­که حیوان نام برده از ماهی­ها نیست؛ نشان دهنده این است که از حیوانات دریایی فقط ماهی قابلیت خوراکی برای انسان را دارد.

همچنین درباره­ی برخی از آبزیان تصریح به حرمت تغذیه شده است، مانند: گوشت صدف­های دریایی یا رودخانه­ای و همچنین گوشت قورباغه، خرچنگ و لاک پشت.